Co to jest dom pasywny? 8 założeń budownictwa pasywnego

Dom, który zapewnia komfortowe warunki do życia o każdej porze roku? W dodatku robi to samodzielnie lub przy minimalnym wsparciu z zewnątrz? I wcale nie wymaga użycia kosmicznej technologii? To możliwe - zobacz, jak wybudować dom pasywny, gdzie uzyskać projekt domu i czym różni się od budynku energooszczędnego.

Co to jest dom pasywny?

To dom, w którym produkcja energii cieplnej jest zbędna. Budynek czerpie ją ze źródeł odnawialnych - przetwarza i zatrzymuje wewnątrz. Korzysta ze światła słonecznego, gruntu, ciepła wydzielanego przez mieszkańców, sprzęty AGD oraz odzyskanego przez wentylację mechaniczną. W ten sposób ogrzewa pomieszczenia, wodę użytkową i zasila urządzenia.

W budowie jest droższy niż tradycyjny dom, ale w trakcie eksploatacji przynosi zyski, które balansują inwestycję.

Buduje się go w technologii, która minimalizuje zapotrzebowanie na energię. Wynosi ono poniżej 15 kWh (m2/rok), a więc nawet 8 razy mniej niż w przypadku tradycyjnych budynków (120 kWh(m2/rok). Warto jednak wiedzieć, że wartość współczynnika zużycia energii dla standardowych domów budowanych od 2021 r., wynosi już tylko 70 kWh (m2/rok).

Początki nowoczesnych domów pasywnych

Na koncepcję domu pasywnego wpadł dr Wolfgang Feist. Niemiecki fizyk określił nowy standard energetyczny, dzięki któremu ogranicza się zużycie odnawialnych źródeł ciepła i stworzył Instytut Domów Pasywnych w Darmstadt. Partnerem placówki w naszym kraju jest Polski Instytut Budownictwa Pasywnego i Energii Odnawialnej i tylko on może certyfikować takie budownictwo.

Pomysł Feista okazał się na tyle ciekawy, że oficjalnie stał się jednym z narzędzi do realizacji założeń protokołu z Kioto (1997 r.) do walki z globalnym ociepleniem.

1. Bryła budynku pasywnego - ile pięter i jaki metraż?

Domy buduje się na planie kwadratu lub prostokąta bez balkonów, attyk, lukarn czy wykuszy. Powierzchnia ścian musi być jak najmniejsza w stosunku do powierzchni użytkowej. Proste płaszczyzny sprawiają, że w izolacji ociepleniowej nie powstają mostki termiczne, czyli luki odpowiedzialne za straty ciepła.

Domy pasywne to domy parterowe z poddaszem użytkowym lub piętrowe. Dodatkowe kondygnacje zwiększają nie tylko przestrzeń mieszkalną, ale również energooszczędność budynku. Możliwa jest budowa domu parterowego bez poddasza, jednak wówczas potrzebuje on bardzo grubej izolacji. W budynkach pasywnych nie projektuje się piwnic, które zwiększają ucieczkę ciepła.

Optymalna wielkość domu to 90-120 m2. Duża powierzchnia oznacza wiele ścian wewnętrznych, które sprzyjają stratom energii - największe z nich dotyczą załamań przegród i narożników.

Zwykle stosuje się dach dwuspadowy lub jednospadowy. Ten ostatni kładzie się od strony północnej, do której i tak nie dociera promieniowanie słoneczne. Za to ściana południowa pozostaje całkowicie odkryta i czerpie maksimum energii cieplnej.

2. Układ pomieszczeń - w domu pasywnym ma znaczenie

Dom pasywny bazuje na energii słońca. Żeby zapewnić maksymalne zyski pasywne z promieniowania słonecznego, budynek ustawia się w kierunku północ-południe. 

Pomieszczenia, z których korzysta się w dzień, takie jak salon i pokój dziecka, oraz wymagająca wyższej temperatury łazienka, powinny więc znajdować się w południowej części budynku. Tam ekspozycja na słońce trwa najdłużej.

Od południa montuje się duże przeszklenia, które wpuszczają maksymalną ilość światła. Po tej stronie można również stawiać oszklone tarasy czy przybudówki, bo straty spowodowane przez przegrody niwelowane są przez zyski z energii słonecznej.

Po stronie północnej lub wschodniej najlepiej uwzględnić obecność sypialni, garderoby, spiżarni i innych pomieszczeń gospodarczych. Tu także warto ulokować garaż, ale nie jako dodatkowe wnętrze z wejściem przez dom, tylko dobudówkę. Dzięki temu zatrzymasz więcej ciepła w budynku, a mostki termiczne przy bramie garażowej nie spowodują strat energii.

3. Z czego budować domy pasywne?

Współczynnik przenikania ciepła w ścianach zewnętrznych wynosi maksymalnie 0,15 W (m2K). Dwu- lub trójwarstwowe ściany wznosi się z:

• betonu komórkowego,
• silikatów,
• keramzytobetonu,
• drewna/bali,
• ceramiki tradycyjnej i poryzowanej,
• prefabrykatów drewnianych.

Ściany stawia się na płycie fundamentowej izolowanej termicznie i również pokrywa izolacją.

Zwykle buduje się domy pasywne modułowe albo szkieletowe z prefabrykatów. Popularna pozostaje również metoda murowana. To, który materiał wybierzesz, zależy od:

• rodzaju projektu,
• Twoich preferencji,
• możliwości finansowych,
• warunków gruntowych,
• warunków klimatycznych,
• instalacji,
• rozwiązań konstrukcyjnych.

Najgrubsze trójwarstwowe ściany osiągają nawet 50-60 cm w zależności od materiałów budowlanych.

4. Izolacja termiczna w domu pasywnym - jak uzyskać maksymalną szczelność?

Dom pasywny musi mieć szczelną izolację termiczną, żeby straty ciepła spadły do możliwie najniższego poziomu.

Termoizolację wykonuje się ze styropianu lub wełny mineralnej na grubość co najmniej 30 cm, przy czym poszczególne warstwy należy układać na zakładkę. Do uszczelnienia używa się folii paroizolacyjnych, taśm izolacyjnych i montażowych. Należy zadbać o maksymalną szczelność:

• stropu,
• dachu,
• ścian,
• podłóg,
• połączeń podłóg na gruncie ze ścianą fundamentową,
• fundamentów (również płyty fundamentowej),
• osadzeń drzwi i okien,
• przerw, które powstają podczas montażu instalacji,
• łączeń ścian szczytowych z połacią dachową.

W ten sposób eliminujesz mostki termiczne, które nie tylko wspierają ucieczkę ciepła z budynku, ale również gromadzą parę wodną, która prowadzi do rozwoju wilgoci, pleśni.

5. Rekuperacja w domu pasywnym, czyli wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła

W szczelnym domu pasywnym nie istnieje wentylacja grawitacyjna, a więc nie da się go wywietrzyć poprzez otwarcie okien. O poziom wilgotności i wymianę powietrza dba rekuperacja. System nawiewno-wywiewny, zapewnia dostęp świeżego przefiltrowanego powietrza i odprowadza zużyte, odbierając z niego ciepło i wykorzystując je do ogrzania domu.

6. Ogrzewanie w domu pasywnym

Co do zasady w takich budynkach nie stosuje się dodatkowych źródeł energii poza rekuperacją, kolektorami słonecznymi do c.w.u. (ciepłej wody użytkowej) i gruntowym wymiennikiem ciepła. Jednak podczas mroźnych dni domy pasywne w Polsce mogą sobie nie poradzić bez wsparcia instalacji grzewczych.

Dopuszcza się więc stosowanie urządzeń o mocy 1-2 kW zasilanych prądem z paneli fotowoltaicznych lub przydomowych elektrowni wiatrowych, takich jak:

• nagrzewnice w kanałach wentylacyjnych,
• piec akumulacyjny,
• pompa ciepła powietrzna, wodna lub gruntowa z np. ogrzewaniem podłogowym,
• promienniki podczerwieni.

Te urządzenia zużywają najmniej prądu, a jednocześnie utrzymują optymalną temperaturę wewnątrz domu.

7. Okna, które ogrzewają - pasywne i energooszczędne

Ograniczają straty energii cieplnej i jednocześnie kumulują energię ze słońca. Projektuje się je od strony południowej, często w formie przeszkleń na całych ścianach. Od północy rezygnuje się z nich lub pozostawia niewielkie świetliki.

Okna mają konstrukcję z potrójnych lub poczwórnych pakietów szybowych o wielokomorowych profilach z wypełnieniem termicznym - argonem lub kryptonem. Uszczelki i ciepłe ramki dystansowe służą do likwidacji mostków termicznych na styku szyby z profilem. 

Okna osadza się blisko krawędzi w ścianach dwuwarstwowych i w płaszczyźnie warstwy ocieplenia w ścianach trójwarstwowych, żeby zapewnić promieniom słonecznym pełny dostęp do wnętrza budynku.

Współczynnik przenikania ciepła (Uf) dla profili okiennych osiąga maksymalnie 0,8 W(m2K), a dla szyb (Ug) - max 0,7 W(m2K).

8. Energooszczędne AGD - minimalizuj zużycie prądu

W domu pasywnym używaj urządzeń o najniższym zapotrzebowaniu na energię elektryczną. Wybieraj sprzęty o klasie A+++ i stosuj żarówki energooszczędne, dzięki którym znacznie ograniczysz pobór prądu.

Dom pasywny a energooszczędny - czym się różnią?

Choć mogą być do siebie bardzo podobne, to różnią się zapotrzebowaniem energetycznym na energię pierwotną (Ep), czyli tę, która jest nieodtwarzalna i pochodzi ze spalania paliw kopalnych. 

Podczas gdy dla domu pasywnego zapotrzebowanie na energię do ogrzewania wynosi 15 kWh (m2/rok), to w domach energooszczędnych granica ta przesuwa się wyżej - do 40 kWh (m2/rok).

Budynek energooszczędny może mieć wystające elementy architektoniczne, jak balkony, jeśli nie obniżają izolacyjności. Komfort cieplny zapewnia w nim aktywna instalacja grzewcza z kotłem czy piecem.

Domy pasywne są droższe od energooszczędnych, ponieważ buduje się je z innych materiałów i w nieco innej technologii, a przy tym maksymalnie uszczelnia.

Ile zaoszczędzisz, budując pasywny dom?

Roczne koszty energii elektrycznej wyniosą ok. 300-400 zł. Tak, nie zabrakło tu żadnego zera. Dom pasywny jest samowystarczalny na maksymalnym poziomie, a jego zapotrzebowanie na prąd utrzymuje się na niezbędnym minimum, potrzebnym do pracy np. pompy ciepła podczas mroźnych dni.

Ile kosztuje budowa domu pasywnego?

Różnica między postawieniem domu pasywnego i standardowego wynosi ok. 10-20%. Za budynek 100 m2 zapłacisz tylko ok. 400 tys. zł. Dokładna cena zależy od wielu czynników:

• powierzchni,
• liczby pięter,
• technologii budowlanej,
• materiałów budowlanych i izolacyjnych,
• układu pomieszczeń.

Podczas budowy domu pasywnego skorzystasz z dofinansowań m. in. na montaż fotowoltaiki, kolektorów słonecznych, pomp ciepła i termoizolacji, które pozwolą Ci ograniczyć koszty.

Zanim zaczniesz budować dom pasywny - o czym inwestor musi pamiętać?

Inwestycja w dom pasywny najbardziej opłaca się na działkach o nachyleniu w stronę południową. A kiedy już znajdziesz właściwy kawałek ziemi, sprawdź miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Kwestie, które wpłyną na Twój projekt, skomplikują go, czy wręcz wykluczają postawienie domu pasywnego, to m. in.:

• budowa wysokich domów na sąsiednich działkach (zacienią Twój budynek i pojawi się problem z dogrzaniem,
• obowiązkowy kształt domu, który nie sprawdzi się w budownictwie pasywnym,
• zakaz wznoszenia piętrowych budynków,
• wymóg dwuspadowego dachu.

Podobnie jest z elementami krajobrazu - pagórkami, rzucającymi cień na Twoją posesję czy młodym lasem, który za kilka lat zmieni się w wysoką gęstwinę. Dotyczy to jednak strony południowej - tej, która ma najważniejsze znaczenie dla dostarczenia energii słonecznej. Od północy obecność np. drzew bywa nawet wskazana - zimą ograniczają wychładzanie domu.

Zanim kupisz lub stworzysz projekt, sprawdź, czy dom pasywny odpowiada Twojemu zapotrzebowaniu na ciepło i energię elektryczną. W tym celu wykonaj audyt energetyczny. A po sam projekt zgłoś się do certyfikowanego biura architektonicznego lub projektowego.

Czy budowa domu pasywnego się opłaca?

Pamiętaj, że dom pasywny musi być zamieszkały - ciepło wydzielane przez domowników i sprzęty AGD ma znaczny udział w odzysku i ograniczeniu strat energii. Ten typ budynku nie nadaje się do zamieszkiwania sezonowo czy w weekendy.

Z domem pasywnym oszczędzasz - płacisz mniej za ogrzewanie, prąd i ciepłą wode. 

Ograniczenie eksploatacji standardowych źródeł energii to już nie trend, a światowe działanie, dlatego budownictwo pasywne stanowi jedną z najlepszych odpowiedzi na zmiany, które nadchodzą wielkimi krokami.